Hiện nay, Bộ Tài chính đang lấy ý kiến về Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) sửa đổi, trong đó đề cập đến việc đánh thuế tài sản số. Đáng chú ý, sàn giao dịch tiền số lớn nhất thế giới – Binance – đã kiến nghị miễn thuế cho các nhà tạo lập thị trường (market maker), nhóm thường được gọi là “cá mập” trên thị trường tài sản số.
Đề xuất từ Binance
Trong công văn góp ý, Binance cho rằng nên phân loại thu nhập từ giao dịch tài sản số như “chuyển nhượng vốn”, tức chỉ tính thuế trên phần lợi nhuận ròng (giá bán trừ giá mua và chi phí liên quan) với mức 20%. Trường hợp không thể xác định lợi nhuận ròng, mức thuế sẽ là 0,1% trên giá chuyển nhượng.
Theo Binance, cách tính này đảm bảo công bằng, tương đồng với chứng khoán và giảm thiểu rủi ro đánh thuế cả khi nhà đầu tư bị lỗ. Đặc biệt, sàn này nhấn mạnh nếu đánh thuế trên tổng giá trị giao dịch thì ngay cả những giao dịch lỗ vẫn phải nộp thuế, từ đó làm giảm mạnh động lực giao dịch, nhất là với các nhà giao dịch tần suất cao dùng thuật toán.
Điều này, theo Binance, có thể khiến các nhà tạo lập thị trường rút lui, dẫn đến suy giảm thanh khoản và ảnh hưởng tiêu cực đến sự ổn định của nền kinh tế tài sản số.
Kinh nghiệm quốc tế
Indonesia từng áp thuế 0,22% trên giao dịch tài sản mã hóa từ năm 2022. Tuy nhiên, ngay sau đó nước này đã miễn cho các nhà tạo lập thị trường để hạn chế tác động lên thanh khoản. Dù vậy, năm 2023, thu ngân sách từ mảng này vẫn giảm 63% so với trước, dù giá Bitcoin tăng mạnh. Bài học từ Indonesia cho thấy việc áp thuế quá cao trên giao dịch có thể làm triệt tiêu nguồn thu lâu dài.
Ở Mỹ, tài sản số được đánh thuế kép: vừa chịu thuế thu nhập (từ lương, phần thưởng khai thác, lợi tức staking), vừa chịu thuế lãi vốn khi bán hoặc hoán đổi. Thuế suất lại khác nhau tùy thời gian nắm giữ. Điều này thể hiện sự phân loại rõ ràng giữa các dòng thu nhập, đảm bảo tính công bằng và minh bạch.
Quan điểm chuyên gia
Đại diện Dragon Capital cho rằng đánh thuế trên giá trị giao dịch có thể vượt quá lợi nhuận thực, gây khó cho các nhà tạo lập thị trường. Vì vậy, có thể cân nhắc ưu đãi có điều kiện, gắn với minh bạch báo cáo. Trong ngắn hạn, miễn hoặc giảm thuế sẽ giúp ổn định thị trường; nhưng về dài hạn, nên chuyển sang mô hình đánh thuế dựa trên lợi nhuận ròng, áp dụng thuế TNDN cho tổ chức và TNCN cho cá nhân.
PGS.TS Nguyễn Thanh Bình (ĐH RMIT Việt Nam) cũng nhận định miễn thuế ngắn hạn cho nhà tạo lập thị trường là hợp lý để giữ thanh khoản. Tuy nhiên, ông cảnh báo cần đồng bộ với thị trường chứng khoán để tránh vi phạm nguyên tắc trung lập thuế. Bên cạnh đó, cơ quan quản lý phải đặt ra quy định chặt chẽ: tiêu chuẩn báo giá, trần chênh lệch, nghĩa vụ báo cáo minh bạch… nhằm ngăn chặn tình trạng lợi dụng danh nghĩa “tạo lập thị trường” để trốn thuế hoặc rửa tiền.
Cả Dragon Capital và RMIT đều đồng thuận rằng: giai đoạn đầu có thể áp dụng miễn/giảm thuế để khuyến khích; nhưng về lâu dài, phải áp thuế dựa trên lợi nhuận thực để đảm bảo công bằng và bền vững.
Thực tế tại Việt Nam
Theo Triple-A, năm 2024 có hơn 20% dân số Việt Nam sở hữu tài sản số. Chainalysis ước tính, từ 7/2024 đến 6/2025, giá trị giao dịch on-chain tại Việt Nam đạt 220-230 tỷ USD, tương đương hơn 600 triệu USD mỗi ngày. Việt Nam hiện đứng thứ ba khu vực châu Á – Thái Bình Dương (APAC) về dòng tiền giao dịch, chiếm gần 10% toàn khu vực.
Dù hoạt động sôi động, thị trường tiền số tại Việt Nam trước nay thiếu khung pháp lý rõ ràng. Bước ngoặt là Luật Công nghiệp công nghệ số, có hiệu lực từ 1/1/2026, lần đầu công nhận tài sản số là một loại tài sản theo pháp luật dân sự. Đây sẽ là cơ sở để áp dụng chính sách thuế.
Ngoài ra, Chính phủ đã thông qua nghị quyết thí điểm thị trường tài sản mã hóa trong 5 năm, cho phép thử nghiệm phát hành, chào bán và giao dịch. Hai trung tâm tài chính quốc tế tại TP.HCM và Đà Nẵng cũng đang được quy hoạch để trở thành “sandbox” cho các dự án tài sản số.
Kết luận
Câu hỏi có nên miễn thuế cho các “cá mập” tài sản số vẫn đang gây tranh cãi. Một mặt, việc miễn thuế ngắn hạn có thể duy trì thanh khoản, khuyến khích phát triển thị trường và tránh kịch bản suy giảm dòng tiền như tại Indonesia. Mặt khác, nếu kéo dài, điều này có thể gây bất bình đẳng và thất thu ngân sách.
Do đó, hướng đi hợp lý được nhiều chuyên gia đề xuất là:
- Ngắn hạn: miễn/giảm thuế để ổn định thị trường, kèm điều kiện minh bạch.
- Dài hạn: áp thuế dựa trên lợi nhuận ròng, phân biệt rõ thu nhập cá nhân và tổ chức.
- Song song: thiết lập khung pháp lý và cơ chế giám sát chặt chẽ để ngăn ngừa rủi ro.
Trong bối cảnh Việt Nam là một trong những thị trường tài sản số phát triển nhanh nhất khu vực, chính sách thuế vừa cần công bằng, minh bạch, vừa phải đủ linh hoạt để hỗ trợ một lĩnh vực mới mẻ nhưng đầy tiềm năng.